Dioscorides; 20 yılında, Adana yakınlarındaki Anazarba’da doğmuş bir Grek hekimdir. Eğitimini İskenderiye ve Tarsus’da almıştır, hocası Tarsuslu Areius’dur. Roma İmparatorluğu ordularında askeri hekim olarak görev aldığı bilinen Dioscorides, Roma ordularıyla birlikte Doğu ülkelerini ve Anadolu’yu dolaşma fırsatı bulmuştur. Gezdiği bazı bölgeler ve kayıt sayıları şunlardır: Yunanistan (27), Mısır (12), İtalya (8), İspanya (3).
Kişisel deney ve gözlemlere göre 60-78 yılları arasında Grekçe olarak yazılan Peri Hyles İatrikes (İlaçlar Bilgisi) ve Latince adıyla bildiğimiz Materia Medica’nın yazarıdır. Arapça’ya Kitab al-Haşayiş ismiyle çevrilen bu kitap, Anadolu bitkileri hakkındaki ilk ve kapsamlı bilgileri (Bitkinin adı, botanik tarifi, drog özellikleri ve tarifi, kullanım alanları, yan etkileri, dozajları, toplama dönemleri vb.) içeren anıtsal bir eserdir. 1500 yıl boyunca tedavi alanında kullanılmış eğitim alanında okutulmuş ve tıp yazarlarına kaynak olmuştur.
Fotoğraf 1-2: Süleymaniye Kütüphanesi’nde yer alan 1224 tarihli Arapça elyazması (Kitab-al Haşayiş).
Materia Medica 5 Kitaptan oluşur. Bu kitaplar, içeriklerine göre ayrılmıştır;
Kitap I: Kokulu bitkiler, yağlar, merhemler ve ağaçlar
Kitap II: Canlılar, süt ve süt mamulleri
Kitap III: Kökler, usareler ve otlar
Kitap IV: Otlar ve kökler
Kitap V: Şaraplar ve inorganik maddeler
Codex Aniciae Julianae (Codex Constantinopolitanus), Materia Medica‘nın bilinen en eski Grekçe el yazması kopyasıdır. Bu kopyayı, 16.yüzyılda Busbecq İstanbul’da bulmuş, Almanya İmparatoru 100 düka altını ödeyerek satın almış ve Viyana’ya getirtmiştir. Bugün Viyana’da, Avusturya Milli Kütüphanesi’nde saklanmaktadır. Bu kopya; 984 parşömen sayfadır. 540 tıbbi bitki ve renkli resimler (392 tam sayfa, 87 metin içinde) içerir. Droglar Grekçe adlarına göre harf sırasıyla yazılmıştır.
Dioscorides’ten Günümüze Önemini Koruyan Tıbbi Bitkilere Bazı Örnekler;
- Papaver somniferum: Haşhaş (Dünyanın en eski ağrı kesici ilacı)
- Hypericum perforatum: Sarı Kantaron (Yara iyileştirici – Antidepresan)
- Matricaria camomilla: Mayıs papatyası (Antiseptik, Antienflamatuar)
- Urtica dioica: Isırgan (Diüretik, Antiromatizmal)
- Tussilago farfara: Öksürük otu (Göğüs yumuşatıcı, Öksürük ilacı)
Günümüzde Materia Medica içinde yer alan bitkilerin etkin bileşikleri ve etkileri bilimsel olarak kanıtlanmıştır. Kanıta dayalı fitoterapi uygulamalarında güvenle kullanılmaktadır. Biz eczacıların ve eczacı adaylarının görevi ise bitkisel ilaçlar üretmek, bitkilerle tedavinin doğru kullanılmasını sağlamak ve bu büyük mirasa sahip çıkıp değerlendirmektir.