Kuyucu Murat Paşa

Kuyucu Murat Paşa, Anadolu'da çıkan Celalî İsyanları karışıklıklarının Avusturya cephesindeki Osmanlı ordularına büyük etkileri olduğunu bilmekteydi ve Avusturya ile savaşın hemen bitirilerek bu iç ayaklanmalara merkezi devlet gücünün yöneltilmesini istemekteydi. Bu antlaşma müzakereleri sona erip antlaşma imzalandıktan sonra Kuyucu Murat Paşa, Belgrad'a döndüğü zaman, sadrazam olan Boşnak Derviş Mehmed Paşa'nın 9 Aralık 1606'da azledilip idam edildiği haberi oraya ulaştı. Yerine, Şeyhülislam Sunullah Efendi'nin tavsiyelerine uyan Sultan I. Ahmed Kuyucu Murat Paşa'yı sadrazam olarak tayin etti. Mühr-ü hümayun 11 Aralık 1606'da Belgrad'da Kuyucu Murat Paşa'ya erişti.

Kuyucu Murad Paşa'nın sadrazamlık dönemi Anadolu'da çıkan Celâlî İsyanları'na karışan isyancıları idam ettirmesi ile tanınmaktadır. Celâlî isyancıları Osmanlı ordusunun Avusturya'da bulunması ile kendilerine bağlı şahsi küçük ordular kurmuşlardı. Bunlar arasında bulunarak Canboladoğlu Halep civarında yerleşmiş; kendi adına hutbe okutmuş ve sikke kestirmişti. Kuyucu Murad Paşa 1607 ilkbaharından 1608 sonlarına kadar Anadolu'da sefer yapıp Anadolu'yu Celâlîlerden temizleme operasyonları yapmıştır.

Kuyucu Murad Paşa önce Suriye’de ayaklanıp kendini bağımsız hükümdar ilan eden Canboladoğlu üzerine yürümeye başladı. Yolda iken Bursa ve Manisa civarında isyan etmiş olan Kalenderoğlu'nu zararsız hale getirmek için Ankara sancakbeyi yaptı. Diğer bazı küçük çapta isyancıları affetti. Konya'da isyan eden Sarıcalıoğlu Ahmed Bey'i yakalatıp idam ettirdi.

Kuyucu Murad Paşa ordusu ile Belen Geçidi güneyindeki Oruç Ovası'nda etrafında 40.000 kişilik piyade ve süvari birliklerinden oluşan bir ordu toplayan Canboladoğlu ile bir muharebeye girişti. Bu muharebeyi galip bitiren Kuyucu Murat Paşa Halep'i ele geçirdi. Bağdat'ta isyan etmiş olan Tavil Ahmetoğlu Mustafa isyanını bastırmak için Çağalzade Mahmut Paşa komutasında bir ordu Bağdat'a gönderilip bu isyancı da yok edildi.

Bu sırada kendine Ankara sancakbeyliği verilen Kalenderoğlu halkının kendisini şehre sokmaması üzerine şehri kuşatmış, üzerine kuvvet gönderilmesinden sonra geri çekilmiş, daha sonra isyan ederek Bursa ve civarında karışıklıklara neden olmuştu. Kuyucu Murat Paşa diplomatik yeteneklerini kullanıp diğer isyancıların ona katılmasını önledi. Sonra onun üzerine yürüyüp Alaçayır'da yapılan bir muharebeyi kazandı. Kalenderoğlu asi birlikleri ile birlikte İran'a kaçıp sığındı.

Kuyucu Murat Paşa sonra Amasya ve Çorum civarlarında ayaklanan Tavil Halil ve kuvvetleri üzerine yürüyüp ona karşı da galip gelip onu yok etti. Sonra İstanbul'a döndü. Bu arada çeşitli küçük kuvvetlerle isyan eden Celâlîleri ya güler yüzle affedici tavırlarla karşı affeder görünmüş; bazılarına da çeşitli yöresel idarecilik vererek isyanlarini durdurmuştu.

Kuyucu Murat Paşa'nın yaşı epeyce ileri olduğu için Anadolu'nun birçok yöresini kapsayan bu kampanyasında uzun zaman at üzerinde bulunması yaşına göre zor olduğu için kendini ata bağlattırdığı bildirilmektedir. "Kuyucu" lakabını öldürttüğü Celalî isyancılarının ve onların destekçilerini ölü ve diri derin kuyulara gömdürmesi nedeni ile almıştır. Yıllarca Anadolu'da öldürttüğü kişilerin kellelerinden yaptırdığı piramitler bir korku hikâyesi olarak anlatıldı.

Çok soğukkanlı, çok gaddar ve amansız olduğu bilinmektedir. Yaşa başa bakmadan; erkek, kadın, Celâlî eşkıyasına destek verdiğini kabul edilen herkesi öldürtmeyi amaç edinmişti. Bu kampanya sırasında Anadolu'da öldürttüğü kişi sayısının 30.000 kişiyi geçtiği bildirilmektedir.

Naima tarihinde Kuyucu Murad Paşa:
Adını binlerce celali eşkıyasını katlettirip kuyuya doldurmasından alan devşirme Kuyucu Murat Paşa, saray tarafından Anadolu’da çeşitli zümrelerin rol oynadığı Celali isyanlarını bastırmak için görevlendirilir. Yakalananlar arasında bulunan ufak bir çocuğun katledilmesini emreder. Ama cellatlar saklanarak emri yerine getirmez. Emrinin yerine getirilmediğini öğrenen Kuyucu Murat Paşa bu sefer yeniçerilere çocuğu öldürmelerini emreder. Fakat yeniçeriler de “Cellatlar bile kıyamadı, biz nasıl kıyalım?” diyerek onlar da emri yerine getirmez. Çocuğu öldürecek kimsenin kalmadığını gören Kuyucu Murat Paşa sırtındaki kürkü çıkarır ve kendi elleriyle çocuğu boğarak kuyuya atar. Naima tarihinde yazdığına göre Kuyucu Murat Paşa bu sırada 90 yaşını aşmıştır.

Sicill-i Osmani'de şöyle değerlendirilmektedir:

Sâdık, doğru ve cesurdu.

Uzunçarşılı'ya göre, Kuyucu Murat Paşa

Azim sahibi, tecrübeli, icrasında şiddetli ve amansızdı. Osmanlı Hanedanı'na pek sadıktı. Soğukkanlı olup hissiyatını saklamayı bilir, vakti gelince harekete geçip muvaffak olurdu... Sultan Ahmed kendisine "babacığım" diye hitap etmişti.

İngiliz Elçisi Lallo hatıratında Kuyucu Murad Paşa'nın memlekete iyiliği dokunduğunu; basiret ve işgüzarlığı ile ülkeye yeni hayat getirdiğini ve gerçekten hakim ve asker bir vezir olduğunu bildirmiştir.


Kaynak :
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, (1954) Osmanlı Tarihi III. Cilt, 2
Toksoy, Cemal "Murad Paşa (Kuyucu)" (1999)
Griswold, William, Anadolu'da Büyük İsyan - 1591-1611