*Hayatı hakkında ayrıntılı ve kesin bilgilere sahip olmadığımız Kaygusuz Abdal'ın 14. yüzyılın sonlarıyla 15. yüzyılın başları arasında yaşadığı tahmin edilmektedir.
*İnanışa göre Alanya Beyi'nin oğlu olan Kaygusuz Abdal'ın asıl adı Gaybî'dir.
*Bazı şiirlerinde “Sarayi” mahlasını kullanmıştır.
*Eserlerinden de anlaşıldığına göre Anadolu ve Rumeli'nin birçok yerlerini gezmiş ve iyi bir öğrenim görmüştür.
*Kaygusuz Mısır'da ölür. Türbesi, Kahire yakınlarında bulunan bir mağaradadır.
*Kendi tarzını oluşturmayı başarmış bir şair olan Kaygusuz Abdal, Alevi-Bektâşî şiir geleneğinin kurucusu kabul edilir.
*Yunus Emre’den etkilenmiştir.
*Onun şiirlerinde Yunus'un şiirlerine göre daha serbest düşünceli bir kişiliğin izleri vardır.
*Şiirlerinin ana teması Allah, insan ve doğa sevgisidir.
*Hem hece hem aruz ölçüsüyle yazmıştır.
*Hece ölçüsüyle yazdığı şiirlerinin çoğu ‘Şathiye’ (alaylı, iğneli ve simgeli şiirler) türündedir.
*Kaygusuz Abdal'ın mizah ve yergi ögeleriyle bezenmiş bir kısım şiirleri, dinî-tasavvufi halk şiirinin bir türü olan şathiyenin ilk örnekleri arasında sayılabilir.
*Bu tür şiirlerinde ham sofuları ve insanlık kusurlarını alaya almıştır.
*Tasavvufi temaları ve Alevi-Bektaşi değerlerini halkın anlayabileceği yalın bir Türkçeyle ele alan Kaygusuz Abdal'ın eserlerinin çoğu, ona atfedilerek yazılmıştır.
*Kaygusuz'un tasavvufla ilgili şiirleri yanında tekerlemeleri de önemli bir yer tutar.
*Düzyazı alanında da örnekler vermiştir.
*Öğretici düzyazıları vardır.
*Özellikle hece ile yazdığı şiirlerde ve nesirlerinde güzel bir Türkçe kullanır.
KAYGUSUZ ABDAL’IN ESERLERİ:
Manzum eserleri: Kaygusuz Sultan Divanı, Gülistan, Gevhernâme, Minbernâme, Dolapnâme, Mesnevî-i Baba Kaygusuz (I-II-III)
Mensur eserleri: Budalanâme, Kitab-ı Miglate, Vücutnâme, Risâle-i Kaygusuz Abdal
Manzum+Mensur Karışık Eserleri:
Dil-guşa, Saraynâme
MANZUM ESERLERİ:
Divân:
*Onun Divân'daki şiirleri üç yüz elliye yaklaşmaktadır. Bunların yüzde sekseni gazeldir.
*20-30 kadar heceyle yazılmış şiiri vardır.
*Divân'daki şiirlerin, gazellerin pek çoğu ilâhî bir vecd içinde yazılmış gibidir.
*Hece ile yazılanlar daha çok şathiye karakterindedir.
*Bazı şiirleri ise ilâhî ve nutuk havasındadır.
Gülistân:
*"Lâmekân"ı, ezeldeki vahdet-i vücûdu anlatmakla başlar.
*Kâinatın ve Hz. Âdem'in yaradılışını uzun uzun hikâye eder.
*Kısas-ı enbiya, kısa olarak anlatıldıktan sonra belirli bir konu üzerinde durulmaz.
*Tasavvufun çeşitli konuları, yer yer son derece heyecanlı bir üslûpla dile getirilir.
Gevhernâme:
*71 beyitlik kısa bir mesnevîdir.
*Başlangıçta, "vahdet-i vücûd" görüşünü, deryadan kenara atılan "gevher" teşbihiyle dile getirir.
*"Gevher"in cânı Hz. Muhammed'dir. Ve eser onu methetmek için kaleme alınmıştır.
Minbernâme:
*58 beyitlik küçük bir mesnevî'dir ki daha çok nefsi bilmenin esas olduğu üzerine kurulmuştur.
Mesnevî-i Baba Kaygusuz (I-II-III):
*Yazmalarda "mesnevî" başlığı altında Kaygusuz'un üç mesnevîsi vardır.
*Her üç mesnevîde de belirli bir konu olmayıp tasavvufî vecd ve heyecan etrafında dönerler.
*Mesnevîlerde Kaygusuz, lirizmin zirvesine ulaşır.
*Diyebiliriz ki bütün şiirleri içinde en yüksek heyecan mesnevîlerinde bulunur.
MENSUR ESERLERİ:
Budalanâme:
*Budalanâme'de "akl-ı maâş, akl-ı maâd, nefsi bilmek, gönül, mürşid..." gibi tasavvufî meseleler anlatılır.
Kitâb-ı Miglâte:
*Bu eser, kompozisyon bakımından oldukça değişiktir.
*Burada bir derviş, devamlı olarak uykuya dalmakta ve rüyasında, bazen geçmişte, bazen gelecekte "teferrüç-seyahat" etmektedir.
*Her defasında karşılaştığı şeytanla mücadeleye girip onu malup etmektedir.
*Bu ilgi çekici eserde, geçmişe ve geleceğe ait çizgiler, tablolar, "zaman makinası"nı andırmaktadır.
*Eserde dervişin zaman zaman söylediği şiirler, coşkun bir lirizmin ifadesidir.
Vücûd-nâme:
*İnsan vücûdunun çeşitli uzuvlarıyla, bazı dinî ve tasavvufî ve kozmik kavramlar arasında teşbihler yapan, münasebetler kuran bir eserdir.
*Mesela; kara kış, şeriâta; yaz, tarikata benzetilir. Baş, devlet tacına; alın, hidayet nuruna teşbih edilir.
*Daha sonra mürşidin lüzumu anlatılır.
Risâle-i Kaygusuz Abdal:
*Kaygusuz Abdal; Allah'a varma yollarını, tasavvufî vecdî, nefsin terbiyesini ve olgunlaşmasını, sabrı, yer yer lirik ve genellikle didaktik bir üslûpla anlatmaktadır.
MANZUM+MENSUR -KARIŞIK- ESERLERİ:
Dil-güşâ:
*"Vahdet-i vücûd"u anlatan uzun bir mesnevî ile başlar.
*Eserde uzun Farsça bölümler vardır.
*Bir dervişin tasavvuf umdelerini anlatması ile devam eden Dil-güşâ tamamen tasavvufa hasredilmiştir.
Saray-nâme:
*"Cihan-Saray" teşbihiyle yola çıkılarak, dünyaya gelmekten maksadın ibadet etmek ve Allah'ı tanımak olduğu anlatılır.
*Kaygusuz'un şeriat unsurlarına en çok yer verdiği eser Saraynâme'dir.
*Yer yer lirik söyleyişler de vardır.