Karl Detroit ya da Müşir Mehmet Ali Paşa

Kız Kulesi; İstanbul Boğazı’nın orta yerine kurulmuş; kendi küçük, şöhreti büyük, nice sevdalara, nice şiirlere ilham olmuş, yıllara meydan okuyan tarihi bir simge adeta. Kimi zaman sisler arasında kalan, kimi zaman gün batımında mahzunlaşan, kimi zaman rengarenk ışıklarıyla her göreni kendine aşık eden Kız Kulesi’nin çoğumuzun duyduğu pek çok öyküsü vardır. İşte o öykülerden biri de doğduğu topraklardan kaçıp kendini boğazın soğuk sularına atarak Kızkulesi’ne sığınan küçük Karl’ın öyküsü. Karl Detroit, Mehmet Ali olduğu gün bu ülkeye kendi soyundan gelen bir sürü edebiyatçı armağan edeceğini bilmiyordu aslında…

1. Yetimhaneye bırakılan küçük çocuk





Karl Detroit, 1827 yılında Almanya’nın Magdeburg şehrinde dünyaya gelir. Babası müzik öğretmenidir. Ailevi sorunlar, anne ve babasının sürekli kavga etmeleri nedeniyle küçük çocuk akrabaları tarafından bir yetimhaneye yerleştirilir. Karl 12 yaşına geldiğinde bir gece yarısı yetimhaneden kaçarak büyük bir liman kenti olan Hamburg’a gelir ve bir gemide miço olarak işe başlar.

2. Kızkulesi’ne sığınan miço





Çalışmaya başladığı gemiyle bütün Akdeniz’i dolaşıp, İstanbul’a gelen küçük çocuk, Marmara denizinden boğaza giren gemi demirlediğinde Boğaz’ın soğuk sularına atlayarak Kızkulesi’ne doğru yüzmeye başlar. Ve onu kurtaran kule bekçisine bir daha gemiye dönmek istemediğini söyler.



3. Ben o kuleyi çok sevdim





Kızkulesi’ne sığınan çocuk Sadrazam Âli Paşanın yanına götürülür. Sadrazamın “Almanya’dan neden kaçtın” sorusuna Karl; “Orada dayak vardı, ondan bıktım ve kaçtım” diye cevap verir. “Peki ya neden Akdeniz’in onca yeri değil de İstanbul’da atladın denize evladım?” diye sorar sadrazam. Karl Detroit Kızkulesi’ni gösterir ve “Ben o kuleyi çok sevdim” der.


4. Diplomatik sorunu çözen paşa





Çocuğun kaybolduğunu fark eden Almanlar Karl’ı geri isterler. Bu olay, Almanya ve Osmanlı arasında küçük de olsa diplomatik bir soruna yol açar. Meseleyi çözmekse Sadrazam Ali Paşa’ya düşer. Aynı zamanda şair olan Ali Paşa oldukça entelektüel, kendini geliştirmiş altı dil bilen bir Osmanlı Sadrazamıdır.


5. Karl Detroit’ten Müşir Mehmet Ali Paşa’ya





Sadrazam Ali Paşanın himayesine giren Karl Detroit önce Mehmet Ali adını alarak Harbiye’de öğrenim görmeye başlar. Mezun olduktan sonra da Kırım Seferi’ne, Bosna, Karadağ Savaşlarına katılır. Hatta II. Abdülhamid döneminde “Paşa” unvanı alan Mehmet Ali, 1878’de imzalanan Berlin Antlaşmasında Osmanlıyı temsil eden üç önemli devlet adamından biri olur.

6. Koca İmparatorluğun paşası





Almanya’ya gittiğinde bir gece koşar adım vaktiyle kaldığı yetimhaneyi ziyaret etmeyi de unutmaz. Sarı sırmaları ve apoletleri ile 12 yaşında kaçtığı bu yetimhaneye koca bir imparatorluğun paşası olarak döner. Ama kapıdan girdiğinde, yeniden küçük çocuk olur. O günleri anımsar, geçirdiği her anı yeniden yaşar.



7. Linç edilerek sona eren yaşam





Berlin Antlaşması’nın Hıristiyan cemaatlere tanıdığı haklar yüzünden gerici çevreler, halkı Mehmet Ali Paşa’ya karşı kışkırtmaya başlar. Paşa Müslümanları yatıştırmak için Arnavutluk’a gönderilir, fakat gericilerin “Sizi gavura sattı” kışkırtması etkili olduğu için Kosova’nın Gjakova kasabasında linç edilerek yaşamını yitirir.

8. Kızkulesi’ni bir daha görememek





Bu hüzünlü öykünün Osmanlı tarihi dışında bir başka ilginç yanı daha vardır. Arnavutluk yakınında eşkiyalar tarafından linç edilerek öldürülen Mehmet Ali Paşa, Almanca, Fransızca, Yunanca, Farsça ve Arapça dillerinde şiirler yazan bir şairdir aynı zamanda. İstanbul’dan bir daha geri dönmemek üzere ayrılırken, geride eşini ve çocuklarını bırakır.


9. Geride kalan çocuklar ve torunlar






Mehmet Ali Paşa’nın Hayriye, Leyla, Adviye ve Zekiye adlarındaki dört kızından olan torunları ve torun çocukları ilerde Türk edebiyatının ve tarihinin tanınan isimleri olurlar. Bu kızlardan Zekiye Hanım’ın oğlu olan asker ve politikacı Ali Fuat Cebesoy, Mustafa Kemal Atatürk ile Harp Okulu yıllarında sınıf arkadaşı ve silah arkadaşıdır. Mehmet Ali Paşa’nın kızlarından bir diğeri Sabahattin Ali’nin babaannesi, bir diğeri ise politikacı Mehmet Ali Aybar’ın anneannesidir.

10. Celile Hanım ve Nazım Hikmet





Kızlardan Leyla Hanım ise ilk Türk ressamlarından olan Celile Hanımın annesidir. Celile hanım genç yaşında Osmanlı memuriyetinde bulunan Nazım Paşa’nın oğlu Hikmet Bey ile evlendirilir. Bu evlilikten 15 Ocak 1902’de Nazım Hikmet dünyaya gelir. Aynı Zamanda Oktay Rıfat’ın da teyzesi olan Celile Hanım, peçe takmayan, resim yapan, sosyal yaşamın içinde yer alan, özgür ruhlu bir kadın sanatçıydı. Kısacası Mehmet Ali Paşa’nın şairliği torunlarına miras kalmıştı…


Hepsini saygıyla anıyoruz.

Kaynak: Sunay Akın’ın İstanbul’un Nazım Planı Kitabı